Esther: “Ik ben een groot voorstander van breed kijken naar een kind”

Ze kijkt bij leerproblemen liefst voorbij hokjes en diagnoses. Hoofdzaak is goed uitzoeken wat een kind nodig heeft. Met het mede door haar ontwikkelde programma Breinhelden helpt Esther Monfils àlle kinderen steviger in hun schoenen te staan.

“Meteen het eerste jaar dat ik lesgaf op een basisschool miste ik onderbouwing bij leerproblemen. In mijn klas zaten drie dyslectische jongetjes, en in mijn tweede jaar ook nog een met Gilles de la Tourette. Ik had maar heel oppervlakkig weet van wat die problemen inhielden.

Toepassen

Ik ben me erin gaan verdiepen. Eerst in mijn vrije tijd, en al snel met een avondstudie orthopedagogiek. Wat ik leerde kon ik gelijk toepassen in de klas tijdens de tien jaar dat ik juf was, op respectievelijk een reguliere basisschool en een school voor dyslectische kinderen. Daarna ben ik begonnen als zelfstandig orthopedagoog. Ik werk in de regio Alphen aan den Rijn als diagnosticus/behandelaar bij leerproblemen. Eén dag per week besteed ik als auteur aan Breinhelden, een programma dat ik met mijn collega Belinda Herrewijn ontwikkeld heb om àlle kinderen te helpen bij het effectief gebruiken van hun executieve functies: de regelfuncties van het brein.

Ongrijpbaar

In de praktijk zie ik dat leerproblemen soms ongrijpbaar zijn. Je weet niet altijd waarom kinderen vastlopen. Als juf was ik wel eens geneigd te denken dat er iets mis was met een kind. Maar ik merkte dat het ook aan mij kon liggen, of aan de omgeving. Als kinderen bijvoorbeeld moeite hadden om kennis tot zich te nemen, was het aan mij om die in verschillende vormen te herhalen. Tot ze het wél snapten.

Leren omgaan met falen

Ik herinner me ook een meisje dat betere cijfers wilde halen en zei dat ze niet gelukkig was. In onze hedonistische samenleving heerst de opvatting dat we altijd gelukkig moeten zijn. Daar had ze echt last van. In een gesprek kon ik haar uitleggen dat niemand altijd gelukkig is. Het is heel normaal om je af en toe wat minder te voelen, het hoort gewoon bij volwassen worden. Op de PABO leerden we dat kinderen succeservaringen moeten hebben. Ik pleit ervoor dat ze ook leren omgaan met falen. Soms moet je gewoon door de zure appel heen bijten.

Diagnoseloos werken

Ik ben een groot voorstander van breed kijken naar een kind. Ouders, leerkrachten, hulpverleners: we willen zo graag weten wat er aan scheelt, zodat we kunnen helpen. Een diagnose kan zorgen voor duidelijkheid en acceptatie, en soms komt dan pas de hulpverlening op gang. Toch doe ik mijn best om een kind niet meteen in een hokje te duwen. Als ik het bij zorginstanties goed beargumenteer, kan ik weleens diagnoseloos vergoede zorg aanbieden.

Praktische aanbevelingen

Dan kijk ik wat het kind nodig heeft, vaak samen met de collega’s van onze praktijk. En als we dan aanbevelingen doen, blijven die nooit vaag. Wanneer we zien dat een kind behoefte heeft aan ondersteuning van het werkgeheugen, om maar wat te noemen, leggen we precies uit hoe dat moet. Met welke training, met welke oefening. Mijn sterke kant is dat ik mijn kennis goed kan overbrengen op een praktische manier. Ik zie duidelijk wat ieders rol is en hoe ze die moeten invullen. Omdat ik zo enthousiast ben, wordt iedereen die erbij betrokken is ook enthousiast.

Executieve functies begrijpen

Mijn collega Belinda Herrewijn is psychologe en werkte ook een tijd in het onderwijs. We kwamen op het idee voor Breinhelden toen we samen een cursus over executieve functies volgden. Al de eerste middag riepen we: ‘die kennis moet het onderwijs in!’ Want in het onderwijs heb je altijd te maken met executieve functies. De belangrijkste zijn het werkgeheugen, cognitieve flexibiliteit en impulscontrole. Als kinderen hun executieve functies herkennen en begrijpen, kunnen ze hun emoties beter reguleren, dingen uitpraten of zonder uitstel aan hun werkjes beginnen. Bij leerproblemen heb je altijd te maken met executieve functieproblematiek.

Geïntegreerd oefenen

De regelfuncties van het brein ontwikkelen zich vanaf nul jaar tot in de adolescentie. De stadia waarin een kind ze beheerst verschillen per individu, maar wat ze niet kunnen, kunnen ze nog wel leren. Daarvoor hebben we een boek gemaakt met een kant-en-klaar programma dat twintig weken duurt, met taal die kinderen begrijpen. De tien executieve functies noemen we Breinkrachten. Het werkgeheugen heet ‘je Onthoud- & Doekracht’, impulscontrole is Stopkracht, timemanagement Tijdkracht.

Onthoud- & Doekracht

Stel dat je als leerkracht het werkgeheugen van kinderen wilt versterken om hen te helpen instructies te onthouden. Dan zeg je dat ze hun Onthoud- & Doekracht gaan oefenen. Je geeft het eerste deel van de instructie, plaatst een koker op iemands tafeltje en vraagt diegene te herhalen wat je net gezegd hebt. Daarna vertel je het volgende deel en zet de koker bij een ander kind neer, dat op zijn beurt jouw woorden en die van het eerste kind herhaalt. Als de hele instructie geweest is, kunnen kinderen zich alle delen herinneren door te denken aan wat elk kind met de koker op tafel zei.

Rustiger kinderen

Deze aanpak kost de leerkracht wat extra inspanning, maar je kunt de oefeningen over bestaande lessen heen leggen, zoals met die kokermethode. Een les duurt dan misschien vijf minuten langer, maar de kinderen begrijpen het veel beter en leren doorzetten. Ze worden ook rustiger, omdat ze zichzelf beter leren begrijpen. En we hebben iedere stap uitgedacht, zodat de leerkracht het makkelijk kan oppakken.

Volwassenen en regelfuncties

Op scholen geven we workshops van zo’n tweeënhalf uur waarin we alle ins en outs van Breinhelden uitleggen. Aandacht voor executieve functies is voor leerkrachten niet nieuw. Ze doen al ontzettend veel, maar hebben dat mogelijk nooit in het licht gezien van versterking van executieve functies. Daarom biedt Breinhelden een kader waarbinnen zij naar het leren en ontwikkelen van kinderen kunnen kijken. Wij integreren de executieve functies op een speelse manier tot één geheel, en vertalen ze naar het alledaagse handelen. We besteden ook aandacht aan hoe de eigen breinkrachten van de leerkracht ontwikkeld zijn. Want ook volwassenen hebben soms nog moeite met hun regelfuncties. Dat mag je best aan kinderen laten zien.

Tool voor volwassenheid

Breinhelden is al uitgegeven voor de groepen een tot en met zes. Het deel voor groep zeven en acht komt nog vóór de zomer van 2020 uit. Momenteel werken we aan een breinheldentraining voor aan het onderwijs gerelateerde professionals, zoals kindercoaches, orthopedagogen, remedial teachers en schoolpsychologen. Op de scholen waar we workshops hebben gegeven is het enthousiasme heel groot. Leerkrachten zien hoe belangrijk het trainen van alle executieve functies is, juist ook voor het verdere leven. Onderwijs is ten slotte niet alleen inhoudelijk. Het gaat over omgang met anderen, om aanpakgedrag, om gevoelens. Goed ontwikkelde executieve functies zijn een tool voor volwassenheid.”

Esther Monfils  werkt bij De Praktijk4Kids.

Tekst: Wilmie Geurtjens