“Elk kind is anders”

In 1974 publiceerde Prof. Dr. M.J.Langeveld het boek getiteld “Elk kind is er een”. Hierin gaf hij zijn visie op hulp bij het opvoeden van kinderen bij wie de opvoeding problemen oplevert. Hij stelde een zorgvuldige analyse van de betreffende opvoedingssituatie centraal. In die traditie past de wijze waarop wij meer dan twintig jaar lang hebben gewerkt in onze eerstelijnspraktijk voor pedagogische en psychologische hulpverlening. Wij hebben ervaren dat hulp bij problemen in de ontwikkeling en opvoeding van kinderen alleen adequaat geboden kan worden als er wordt voldaan aan bepaalde basisvoorwaarden, waaronder het creëren van een sfeer van veiligheid en acceptatie en het met volle aandacht en betrokkenheid kijken en luisteren naar het unieke kind en zijn ouders in hun unieke opvoedingssituatie.

Deze voor ons vanzelfsprekende benadering werd ons dikwijls moeilijk gemaakt door de ontwikkelingen in de hulpverlening sinds het einde van de jaren negentig uit de vorige eeuw. Behandelprotocollen en eisen vanuit de zorgverzekeraars, zoals financiering op basis van een enkelvoudige diagnose, dreigden ons te hinderen in de uitoefening van ons vak zoals wij die voor ogen hadden: met aandacht voor de relatie tussen hulpverlener en hulpvrager en met aandacht voor uniciteit en context.

Schijnzekerheid

De tendens om kinderen met problemen te categoriseren en te etiketteren gaat voorbij aan de mogelijke complexiteit van de problematiek en is in onze ogen daarom eenzijdig, risicovol en niet bevorderlijk voor de groei en de ontwikkeling van het kind. Het slechts symptoomgericht en volgens protocollen werken biedt een schijnzekerheid: het wekt de schijn van wetenschappelijkheid, maar de uitwerking en beoordeling van de volgens protocol verkregen uitkomsten blijven subjectief.  We ontkennen niet dat classificatie en protocollen hun waarde kunnen hebben, maar het is van groot belang om die te plaatsen in de context van het specifieke kind en zijn gezin. Het gaat om het zoeken naar de betekenis van het probleemgedrag.

Probleem ipv stoornis

Bovendien wordt er dikwijls teveel gedacht in termen van wat er niet is in plaats van wat er wel is. We hebben gemerkt dat vertrouwen in de groeikracht en de flexibiliteit van het kind en zijn omringende systeem de weg opent tot verandering. In deze visie past ook aandacht voor de ontwikkelingsfase waarin het kind zich bevindt, aandacht voor het mogelijk tijdelijke karakter van de problematiek. We hebben de indruk dat er door een gebrek aan onderscheid tussen problemen van volwassenen en problemen van kinderen soms onvoldoende aandacht is voor die eventuele tijdelijkheid.

Wij hanteren in eerste instantie ook liever de term ‘probleem’ in plaats van de term ‘stoornis’: een probleem kan mogelijk worden opgelost, een stoornis niet. Daarover spreken we pas als er na zorgvuldig onderzoek naar mogelijke oorzaken en na het zo optimaal mogelijk maken van de omstandigheden weinig of geen verbetering optreedt en de problemen blijven voortbestaan.

Tegenreactie: Elk kind is anders

We pleiten voor een werkwijze in de hulpverlening die gebaseerd is op aandacht voor relationele, contextuele en situatie-specifieke aspecten. In 2013 besloten wij over onze visie en werkwijze te schrijven, als tegenreactie op het toen heersende stoornis-denken én omdat we de ervaring hadden dat onze werkwijze succesvol was. Dit heeft geresulteerd in het boek “Elk kind is anders  – een visie op pedagogische hulp” waarin wij aan de hand van uitgebreide casuïstiek onze werkwijze bij gedragsproblemen, sociaal-emotionele problemen, angstproblemen, psychosomatische problemen en stoornissen beschrijven. Het boek verscheen in 2014 bij uitgeverij Boom, in dat jaar vond ook de transitie van de jeugdhulpverlening naar de gemeente plaats.*

Helaas bleek de tijd nog niet rijp voor een zienswijze als de onze. Daarom lazen we met grote vreugde de column van Matthijs Heijstek in de Pedagoog van oktober 2022 en ook het opinieartikel Kinderen zijn niet gebaat bij het label-denken. Wij willen met dit artikel graag onze bijdrage leveren en hopen van ganser harte dat de geschetste verandering van visie op de jeugdhulpverlening breed gedeeld zal worden.

Tekst: Heleen Holm-Deuzeman en Jacqueline Crucq-Lokhorst, orthopedagogen/gz-psychologen

*Het boek is beperkt leverbaar, stuur hiervoor ovv “Elk kind is anders” een mail naar de NVO.